HET VONNIS....

Marrigje werd gevangen genomen in Schoonhoven toen ze bij het huis van Fop Janszoon stond.(Fop Jansz. was herhaalde malen schepen (wethouder) tussen 1586 en 1607, en burgemeester tussen 1618 en 1625). Daar stond ook een jongen; ze raakte hem aan en zei :"Ga weg ,waarnaar sta je te luisteren?' Het leek alsof de duivel hem toen betoverde want zijn haar kromp op zijn hoofd, alsof eraan getrokken werd. De jongen ging zo vreselijk tekeer dat de buren en anderen erbij kwamen en zeiden:"Fveex, zegent den jongen". Dat deed ze: de jongen was weer in orde en bedankte haar.

(De vertaling van het vonnis,zie de foto's van het vonnisboek op de verdere pagina's.)

Vonnis van Marichen Ariaens - Schoonhoven 18 december 1591. Algemeen Rijksarchief 's-Gravenhage, Rechterlijke Archieven Zuid-Holland, Schoonhoven no. 2321,ff.71-72

Alsoe Marichgen Ariaensdochter, geboren tot Proyen (Poederoyen?) in Gelderland, out omtrent L X X  jaer, jegenwoordich gevangen ,gewillich ende buyten banden van yseren beleden ende bekent heeft dat zy geleden omtrent acht jaeren gewoont heeft toto Vyanen onder den wyndtmoelen, ende wesende genouch desperaet van armoede op een avontstondt by hair omtrent die voorz. moelen gecomen is ofte verschenen een jonge manspersoon ofte in schyn van een persoon wandelende , hebbende zyn handen in zyn zyde, lang van statuyre, gecleedt in zwart habyt, denwelcken zy getuyge meende te weesen een van de wachte, roupende over zulcx jegens hem 'HOLA'; ende die voorz. schynende persoon spreeckende tegens hair zeyde onder andere 'Wilt gy my geloeven, tsal u anders gaen ende beter mit u weesen : ick zal u brengen dair ghy genouch ende geen gebreck hebben zult', dwelcke als hair dochte was de vyant van der helle, ende dat zy verschrickende in huys is gegaen ende in hair cledren opt bedde geslapen.  Item: ende dat zy sandersdaechs smorgens vrouch in de gageraidt opstont om hair gevouch te doen aen de stede ende dat aldair uute ruycht ofte netelen hair weder verschenen is die voorz. persoon, seggende ende hair weder aengevende , zoe zy god zoude willen offgaen, hy zoude hair brengen dair zy genouch zoude hebben, houdende hair staende onder die voorz. moelen, zoedat zy ten lesten consenteerde ende beloofde hem; ende gaff hair die voorz. vyant wat in de hant twelck hair dochte te weesen een schoon stuck gouts, zeggende tegens hair 'Gedenck my dair by in schyn van trouwe', nemende weder van hair achterste vinger op één nae aen den rechter hant een stuckgen mit een stuckgen van den naegel aent uuterste lith, welcke vinger altyts blau ende cout is, waer inne zy oick geen gewelt en heeft; ende zeyde die vyant dat hy hiete Heynken ende dat zy gevangene hieten zoude Marichen Heynkens.   Item: ende dat zy mitten voorz. vyant vleyschelick heeft te doen gehadt ende geconverseert ende oick meermael als man ende wyff; ende van hair gescheyden zynde heeft zy int bedde gevonden in de plaets vant voorz. stuck gouts vuijlicheijt als kijndersdreck.  Item: ende dat die vyant hair doen een potgen gegeven heeft mit zalve als vireyssem van menchen ofte wit paddenrith, ende dien zy dairmede strycken ofte dairvan ingegeven die zouden betovert zyn; ende  beloofde zy den vyant als zy tpotgen ontfinge, te zullen doen al dat hair die vyant zoude bevelen.   Item: dat zy Balthazair den schoenlapper tot Vyanen in een canne biers tslym oft vuylicheyt van den liesen wasschende in den sloten gedaen [heeft doen] drincken ende hem dairmede betovert heeft gehadt. Item: ende dat omtrent vier jaeren geleden die vyant by hair gecomen is , seggende 'Ariaen Lenerts en gundt u geen goet, daeromme en gondt hair weder geen goet' ende dat zy gevangen dairop antwoorde 'Soe gonne ick hair dat se in zulcke zwaricheijt mach comen dair ick inne geweest ben, ende dat hair zoe veel siecten ende quellagien aengedaen mogen worden dat se myn dairmede vergeten mach', ende dat de vyant hair doen consent gaff dat se mitte voorsz. Ariaen Lenerts  doen zoude dat hair geliefde. Ende heeft savonts laet die deur van Ariaen voorz. open gevonden ende is in huys gecomen ende heeft die voorsz. Ariaen Lenerts gestreecken mitte voorsz. zalff int slaep van hoir hooft, ende is Ariana terstont zeer cranck geworden ende worde oick altemet van den vyant gequelt.  Item:  dat zy gevangen woenende tUytrecht een jaer geleden slapende op hair bedde, de vyant hair opgenomen ende gebrocht heeft tot Vyanen ende dat zy Ariaen Lenerts sittende by de viere nam ende worp se opt bedde ende dat Ariaen nyet wiste wie datter hair dede, ende dat zy die voorn. Ariaen leggende opt bedde mit die zalff streeck op hair hant, welcke hant terstont lam was; ende dat hair de vyant weder tUytrecht brochte.  Item: ende dat zy sittende in den hoff van Ariaen Bouwenszoon, sackendrager, dair zy dier tyt woonde, vloyende hair clederen; ende dat aldair de vyant by hair gecomen is, seggende tegens hair 'Neeltgen en gundt u nyet goets, ghy woont dair mede mair zy wair u liever quyt', ende diergelicke, 'dus gundt hair weder geen goet, al zoude zy croepel ende lam worden dat se hair broot nyet winnen en mach'; ende dat zy dair nae ging tot Ghys den schipper, copende een witte broot van zeven deuts, twelck zy Neeltgens gaff; in welcke witte broot zy mit hair vinger gastreecken hadde van de voorsz. zalve; ende als Neeltgen tselve wittebroot gegeten had is se betovert geweest ende  cranck geworden dat se hair nederlyff nyet machtig en is.  Item: dat zy vertoornt zynde op de dochter van Schalk Claeszoon genoempt Jannichgen omdat se geseeyt hadde zy gevangen,een tovernaerster was; ende dat zy op een morgenstondt van den vyant is gebrocht ten huyse van Schalk Claeszoon te veynster in ende vyndende Jannichgen voorsz. slapende, heeft op hair lippen gesmeert vuylicheyt van werck  mit zaechmul ende gerit van slangen, twelck de vyant hair gebrocht hadde thairen huyse, ende dat tselve in hair lichaem gecomen voorts gegroeyt is dat se noyt gasonden dach en heeft gehadt.    Item;  dat zy gecoft hebbende van  Cryn Aelbertszoon dochter een vierdel olijes ende Cryns voorsz. dochter hair cap versettende , zeyde zy gevangen, 'Hadde ick van dat hair, ick zoude ons Lieve Vrouwe dair een hoeyken van maicken'enz., ende dat zy uuten cam dair die dochter hair mede gekemdt hadde, leggende op de kiste , tooch weynich hairs  ende dat zij die dochter, bockende int meeten van den olye, dat hair opt hooft leyde, denckende in hair hert dat die dochters hair overeyndt staen ende weder tot een dot lopen zoude; twelck alsoe geschyede als dairmede betovert. Ende dat zy ten tyde als zy gevangen worde, stont ten huijse van Vop Janszoon alwair stont mede eenen jongen, denwelcken zy anroerde zeyde 'Gaet ghy heenen,wair nae staet ghy ende luystert'; ende meent dat de vyant doen denzelven jongen deur hair heeft betovert gehadt, want des jongens hair opt hooft crompe als oft uutgetogen hadde geworden, wair deur de jongen zeer ysschelick riep ende creet , lopende gins ende weder als suyselende, zoe dat die gebuuren ende veel anderen menschen vergarden, ende dat onder anderen een zeyde 'Fveex, zegent den jongen', twelck sy dede ende was de jongen weder als te voeren ende danckte hair gevangen.

Ten lesten; dat zy anders noyt en is gehuwet geweest mer dat zy een halff jaer mit Michiel de cuyper in de Nijenpoort in onechten huijs gehouden heeft.

Ende schepenen, gehhort den eijs ende conclusie van den baeliu ende gesien die voorsz. vrywillige belijdenis ende dairop gehadt hebbende tadvys ende consultatie van rechtsgeleerden, sustineerde de voorsz. baeliu alsoe tgene voorschreven staet zyn saicken tenderende tot bederff van veele goede menschen, contrarie godlicken ende.....pratycqen, wetten ende ordonnancien, ende tsulcx behoerende gestraft te worden anderen ten exemple, zy, op alles mit rypecheyt gelet ende [geconsidereert] dairop te letten ende considereeren stont, doende [recht] dairtoe vanwegen die hooge overheyt vermaent zijnde , condemneeren den voorn. gevangen gebrocht te worden ter plaetse dair men gewoonlick is crimineele justicie te doen , ende aldair geworcht zynde voorts in de viere verbrant te worden tot stoff; ende absolveeren hair van den verderen eysch ende conculsie by den eyscher op hair gedaen ende genomen, verclaerende allen hairen goeden verbeurt tot proffyt van den hooge overheyt voorsz. Actum by schepenen, allen dempto (behalve) Jan, den 18den december 1591

**Schepenen         -wethouder

**Baluw               -rechtsprekende vertegenwoordiger

het vonnis

"Schepenen,  gehoord de eis en het betoog van de baljuw; gezien de voorgaande vrijwillige bekentenis van de verdachte en het daarna uitgebrachte advies en deskundig bericht van de rechtsgeleerden;  overwegende dat de baljuw betoogd heeft dat deze zaken leiden tot de ondergang van vele goede mensen, ingaande tegen goddelijke en wereldlijke praktijken,wetten en voorschriften en dat dit soort dingen voorbeeldig bestraft behoort te worden;          na  rijp beraad- en overweging van alles ter zake dienende;    Rechtdoende uit naam van de Hoge Overheid;   Veroordelen de verdachte gebracht te worden naar de plaats waar men gewoon is criminele justitie te doen om, na aldaar gewurgd te zijn, tot stof worden verbrand; spreken haar vrij van het overige geéiste; en verklaren al haar goederen verbeurd ten behoeve van de Hoge Overheid.

Aldus gedaan door alle schepenen, behalve Jan (Anthonisz Soos), de 18e december 1591".